Prijsvraag Belgenmonument, Amersfoort
Tijdens de Eerste Wereldoorlog trokken een miljoen Belgen de grens over van het neutrale Nederland. De zes miljoen Nederlanders hadden hun handen vol aan deze vluchtelingen. Op korte termijn moesten zij voor onderdak en voor voedsel zorgen. Veel Belgen reageerden dankbaar op de aangeboden hulp, maar onder gevluchte militairen was er weerstand tegen de Hollanders. Een confrontatie in een van de interneringskampen kreeg een dodelijke afloop. Ook in de politiek ontstonden spanningen. België maakte in 1918 aanspraak op Nederlands grondgebied.
Op de Amersfoortse berg staat een markant overblijfsel van de Eerste Wereldoorlog in Nederland. Het Belgenmonument is tijdens de oorlog gebouwd door Belgische militairen die in Nederland geïnterneerd waren. Tussen de hoge bomen valt het monument nauwelijks op. Zoals ook de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog in Nederland een beetje is weggestopt. Het is de oorlog die aan ons voorbij ging: Nederland bleef neutraal. Ons land had echter volop met de oorlog te maken, vooral in de vorm van een grote stroom vluchtelingen die vanaf augustus 1914 de grens over kwam. Het Belgenmonument is een tastbare getuigenis uit die periode.
Met mijn voorstel blijven de basiselementen van het oorspronkelijke ontwerp herkenbaar aanwezig en worden de ingrepen uit het verleden niet gewist. De nieuwe elementen in mijn ontwerp zijn geplaatst in de directe omgeving van het monument en waarborgen de hooggewaardeerde kwaliteiten en versterken de onderlinge samenhang.
Ik heb me gericht op drie plekken nabij het monument:
- De Zichtas of Helling - De Binnentuin - Het Plein
Zoals de oorspronkelijke opzet van het monument als “vroolijke gedachte” wil ik ook deze plek aantrekkelijk maken voor jong en oud. Om te spelen of te wandelen, maar ook om van te leren.
Op de Amersfoortse berg staat een markant overblijfsel van de Eerste Wereldoorlog in Nederland. Het Belgenmonument is tijdens de oorlog gebouwd door Belgische militairen die in Nederland geïnterneerd waren. Tussen de hoge bomen valt het monument nauwelijks op. Zoals ook de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog in Nederland een beetje is weggestopt. Het is de oorlog die aan ons voorbij ging: Nederland bleef neutraal. Ons land had echter volop met de oorlog te maken, vooral in de vorm van een grote stroom vluchtelingen die vanaf augustus 1914 de grens over kwam. Het Belgenmonument is een tastbare getuigenis uit die periode.
Met mijn voorstel blijven de basiselementen van het oorspronkelijke ontwerp herkenbaar aanwezig en worden de ingrepen uit het verleden niet gewist. De nieuwe elementen in mijn ontwerp zijn geplaatst in de directe omgeving van het monument en waarborgen de hooggewaardeerde kwaliteiten en versterken de onderlinge samenhang.
Ik heb me gericht op drie plekken nabij het monument:
- De Zichtas of Helling - De Binnentuin - Het Plein
Zoals de oorspronkelijke opzet van het monument als “vroolijke gedachte” wil ik ook deze plek aantrekkelijk maken voor jong en oud. Om te spelen of te wandelen, maar ook om van te leren.
Hieronder foto's van het monument gedurende de afgelopen eeuw en de situatie van de Belgische vluchtelingen
|
|
|
|
Het Belgenmonument is een merkwaardig geschenk van de Belgische regering, gebouwd door Belgische jongemannen die hier in krijgsgevangenschap in tentenkampen verbleven en die wat om handen moesten krijgen om aan de verveling van het krijgsgevangenen bestaan te ontsnappen.
Ik wist niet van het bestaan van dit monument. Het is voor Nederlandse begrippen groot maar toch erg onzichtbaar. Komt het door de ligging? Of komt het omdat Nederland in de 1e Wereldoorlog neutraal was en geen directe medespeler was in de strijd? En daardoor geen onderdeel van ons collectief geheugen? Na mijn bezoek constateerde ik dat het zeker geen onaangename plek is, of moeilijk te bereiken voor bezoekers. Maar waarom toch zo onbekend?
Nu, ruim honderd jaar na de aanvang van de “Grote Oorlog”, zoals de Belgen deze oorlog kennen, wordt er in Nederland veel aandacht geschonken aan deze gebeurtenis. Publicaties, artikelen en documentaires geven de huidige generaties veel informatie over die waanzinnige “Grote Oorlog”. De interesse voor die tijd neemt daardoor toe in Nederland. Ik kan het me moeilijk inbeelden hoe het is geweest voor de bevolking van Nederland en België gedurende die periode. Het oorlogsfront lag buiten onze landsgrenzen en vrijwel steeds in België. Vluchten voor die hel is begrijpelijk. Maar dan? Waar kom je terecht? Vluchten voor geweld is nog steeds zeer actueel. Wat dat betreft is er weinig veranderd. Grote groepen mensen verlaten huis en haard , weg van het geweld, op zoek naar een veilige plek.
Dit “Belgenmonument” vertelt het verhaal van de Belgische vluchtelingen aan degenen die het, doelbewust of bij toeval, komen bezoeken. En de kernvraag is dan ook :
Kan dit Belgenmonument bijna een eeuw na zijn totstandkoming, ook voor de mensen van nu nog steeds heel actueel en leerzaam zijn?
Dit monument meer betekenis geven is een prima initiatief. Ik wil daar graag mijn bijdrage aan geven. Mijn stem, Mea Vota, vertaald in een schetsontwerp.
Ik wist niet van het bestaan van dit monument. Het is voor Nederlandse begrippen groot maar toch erg onzichtbaar. Komt het door de ligging? Of komt het omdat Nederland in de 1e Wereldoorlog neutraal was en geen directe medespeler was in de strijd? En daardoor geen onderdeel van ons collectief geheugen? Na mijn bezoek constateerde ik dat het zeker geen onaangename plek is, of moeilijk te bereiken voor bezoekers. Maar waarom toch zo onbekend?
Nu, ruim honderd jaar na de aanvang van de “Grote Oorlog”, zoals de Belgen deze oorlog kennen, wordt er in Nederland veel aandacht geschonken aan deze gebeurtenis. Publicaties, artikelen en documentaires geven de huidige generaties veel informatie over die waanzinnige “Grote Oorlog”. De interesse voor die tijd neemt daardoor toe in Nederland. Ik kan het me moeilijk inbeelden hoe het is geweest voor de bevolking van Nederland en België gedurende die periode. Het oorlogsfront lag buiten onze landsgrenzen en vrijwel steeds in België. Vluchten voor die hel is begrijpelijk. Maar dan? Waar kom je terecht? Vluchten voor geweld is nog steeds zeer actueel. Wat dat betreft is er weinig veranderd. Grote groepen mensen verlaten huis en haard , weg van het geweld, op zoek naar een veilige plek.
Dit “Belgenmonument” vertelt het verhaal van de Belgische vluchtelingen aan degenen die het, doelbewust of bij toeval, komen bezoeken. En de kernvraag is dan ook :
Kan dit Belgenmonument bijna een eeuw na zijn totstandkoming, ook voor de mensen van nu nog steeds heel actueel en leerzaam zijn?
Dit monument meer betekenis geven is een prima initiatief. Ik wil daar graag mijn bijdrage aan geven. Mijn stem, Mea Vota, vertaald in een schetsontwerp.
EXPRESS, afstudeerproject 1991.
Van een bijna ontoegankelijk complex naar een openbare stedelijke ruimte.
In 1984 stond er een bericht in de krant dat in Haarlem in de voormalige drukkerijen van de fa. Enschedé iets nieuws zou kunnen komen, van Europees formaat.
Het Foto- en Grafisch Centrum zou daarin gevestigd kunnen worden. Ik was toen nog niet aan afstuderen toe, maar ik bleef de berichtgeving met grote interesse volgen.
De gemeente Haarlem kocht het complex en daarmee ontstond eigenlijk het probleem: Wat te doen met dit deel van de stad?
Het is te groot en niet gebouwd voor het beoogde doel: de vestiging van een Foto- en Grafisch Centrum.
Daarbij komt nog dat binnen het complex een grote verscheidenheid van gebouwen aanwezig is; van 17e eeuwse monumenten tot 20e eeuwse uitbreidingen.
Nadien zijn er wel enige plannen gemaakt, maar tot een duidelijk ruimtelijk concept is het nooit gekomen. Daarna zijn er een aantal rapporten gemaakt over mogelijke ontwikkelingen van het complex maar het is nog niet overtuigend. De openbare discussie over het Enschedé-complex kwam in volle gang.
Op dat moment begon ik met dit project, om mijn bijdrage te leveren aan deze discussie.
Een nieuw modern complex van gebouwen, gedeeltelijk oud, maar ook met veel nieuwe toevoegingen. De nieuwe gebouwen geven vorm aan het nieuwe plein. Een cultureel centrum met een bijzonder tintje. Ook de materialen zullen een bijdrage leveren aan dit bijzondere tintje.
De buitenzijde van het complex aan het Klokhuisplein, blijft vrijwel ongewijzigd, en zal het baksteen-met-houten-kozijnen karakter niet verliezen. Het middeleeuwse sfeertje aan het Klokhuisplein wordt ook benadrukt door een grote Lindeboom en de bestrating met klinkers.
De openbare verlichting bestaat niet uit hoge lantaarnpalen maar uit aangepaste armaturen. Een overweging is ook om de nep-gaslantaarns te vervangen door meer eigentijdse lantaarns
De binnenzijde van het complex is van een totaal ander karakter. Moderne materialen, zoals glas, staal en natuursteen komen in de gevels voor.
Ook de bestrating is , in tegenstelling tot de klinkers buiten het complex, van gladde tegels met een duidelijke indeling. Door kleur en indeling krijgt het plein een eigen karakter. De tegelverdeling zet zich door tot in de foyer van het muziektheater.
Het staal, glas en natuursteen van de gevels komt bij het tentoonstellingsgebouw ook aan de zijde van de Damstraat voor. Daardoor is het bijzondere karakter van het complex ook aan de buitenzijde te zien. Ook vroeger werden bijzondere gebouwen gemaakt van een ander materiaal dan baksteen. Het benadrukt de bijzondere functie.
De Waag op de hoek van de Damstraat is daar een mooi voorbeeld van. Maar ook het Teylersmuseum even verderop aan het Spaarne.
De hoogte van de gevel aan de Damstraat sluit aan op de hoogte van de andere gebouwen in de straat. Ook de kleur zal niet veel afwijken van de overwegend rood-bruine tinten van het baksteen, om zo het totale straatbeeld niet aan te tasten. Met natuursteen is dit heel goed mogelijk.
Het tentoonstellingsgebouw heeft zoals al eerder vermeld een glazen gevel die het gebouw een transparant karakter geven. Om hinderlijke zoninval te voorkomen tijdens tentoonstellingen komt aan de buitenkant een zonwering in de vorm van jaloezieën.
De jaloezieën geven de grote glasvlakken een verdeling die qua fijnheid aansluit op de gedetailleerde gevels verderop in de straat.
Op deze manier kan ik de gevelwand aan de Damstraat een eigentijdse invulling geven. Wanneer ook het hotel aan de andere zijde is voltooid dan heeft de Damstraat weer een volwaardig profiel die het een tijdlang heeft moeten missen.
In 1984 stond er een bericht in de krant dat in Haarlem in de voormalige drukkerijen van de fa. Enschedé iets nieuws zou kunnen komen, van Europees formaat.
Het Foto- en Grafisch Centrum zou daarin gevestigd kunnen worden. Ik was toen nog niet aan afstuderen toe, maar ik bleef de berichtgeving met grote interesse volgen.
De gemeente Haarlem kocht het complex en daarmee ontstond eigenlijk het probleem: Wat te doen met dit deel van de stad?
Het is te groot en niet gebouwd voor het beoogde doel: de vestiging van een Foto- en Grafisch Centrum.
Daarbij komt nog dat binnen het complex een grote verscheidenheid van gebouwen aanwezig is; van 17e eeuwse monumenten tot 20e eeuwse uitbreidingen.
Nadien zijn er wel enige plannen gemaakt, maar tot een duidelijk ruimtelijk concept is het nooit gekomen. Daarna zijn er een aantal rapporten gemaakt over mogelijke ontwikkelingen van het complex maar het is nog niet overtuigend. De openbare discussie over het Enschedé-complex kwam in volle gang.
Op dat moment begon ik met dit project, om mijn bijdrage te leveren aan deze discussie.
Een nieuw modern complex van gebouwen, gedeeltelijk oud, maar ook met veel nieuwe toevoegingen. De nieuwe gebouwen geven vorm aan het nieuwe plein. Een cultureel centrum met een bijzonder tintje. Ook de materialen zullen een bijdrage leveren aan dit bijzondere tintje.
De buitenzijde van het complex aan het Klokhuisplein, blijft vrijwel ongewijzigd, en zal het baksteen-met-houten-kozijnen karakter niet verliezen. Het middeleeuwse sfeertje aan het Klokhuisplein wordt ook benadrukt door een grote Lindeboom en de bestrating met klinkers.
De openbare verlichting bestaat niet uit hoge lantaarnpalen maar uit aangepaste armaturen. Een overweging is ook om de nep-gaslantaarns te vervangen door meer eigentijdse lantaarns
De binnenzijde van het complex is van een totaal ander karakter. Moderne materialen, zoals glas, staal en natuursteen komen in de gevels voor.
Ook de bestrating is , in tegenstelling tot de klinkers buiten het complex, van gladde tegels met een duidelijke indeling. Door kleur en indeling krijgt het plein een eigen karakter. De tegelverdeling zet zich door tot in de foyer van het muziektheater.
Het staal, glas en natuursteen van de gevels komt bij het tentoonstellingsgebouw ook aan de zijde van de Damstraat voor. Daardoor is het bijzondere karakter van het complex ook aan de buitenzijde te zien. Ook vroeger werden bijzondere gebouwen gemaakt van een ander materiaal dan baksteen. Het benadrukt de bijzondere functie.
De Waag op de hoek van de Damstraat is daar een mooi voorbeeld van. Maar ook het Teylersmuseum even verderop aan het Spaarne.
De hoogte van de gevel aan de Damstraat sluit aan op de hoogte van de andere gebouwen in de straat. Ook de kleur zal niet veel afwijken van de overwegend rood-bruine tinten van het baksteen, om zo het totale straatbeeld niet aan te tasten. Met natuursteen is dit heel goed mogelijk.
Het tentoonstellingsgebouw heeft zoals al eerder vermeld een glazen gevel die het gebouw een transparant karakter geven. Om hinderlijke zoninval te voorkomen tijdens tentoonstellingen komt aan de buitenkant een zonwering in de vorm van jaloezieën.
De jaloezieën geven de grote glasvlakken een verdeling die qua fijnheid aansluit op de gedetailleerde gevels verderop in de straat.
Op deze manier kan ik de gevelwand aan de Damstraat een eigentijdse invulling geven. Wanneer ook het hotel aan de andere zijde is voltooid dan heeft de Damstraat weer een volwaardig profiel die het een tijdlang heeft moeten missen.
Klik hier om te bewerken.
situatie anno 2020, opvallende gelijkenissen
Gevelwanden gesloten langs de Damstraat
Hotel functie aan de Damstraat
Inrit parkeergarage aan zijde van het Spaarne
Ondergrondse parkeergarage
Toegang complex via klokhuistoren.
Terrassen op Klokhuisplein
